MENİNGOKOK AŞISI
Menenjit etkeni Neisseria meningitidis’in çeşitli serogrupları (A, B, C, W135, Y gibi) vardır. Meningokokların hayvanda veya çevrede bir rezervuarı bulunmamaktadır, tek doğal kaynağı insandır. Menenjit epidemileri esas olarak serogrup A meningokoka bağlıdır ancak diğer meningokok serogrupları da yaygın epidemilere yol açabilmektedir. Yakın zamanda, yalnızca bazı sporadik olgulardan sorumlu olduğu bilinen serogrup W-135’e bağlı olguların sayısında belirgin artış olduğu görülmüş ve 2001’de dünyanın çeşitli ülkelerinde Mekke’den dönen bazı hacılarda bu etkenin olduğu bildirilmiştir. Bununla ilişkili olarak 2001 yılında Hac ziyaretini takiben Suudi Arabistan’da 199 olgu ve 55 ölüm bildirilmiştir. Bu tarihten itibaren Suudi Arabistan Hac ziyaretine gelecek olanlardan meningokoksik hastalıklara karşı aşılanmalarını zorunlu tutmakta ve tüm hacılardan meningokok aşısı olduklarına dair belge istemektedir. Meningokok aşılamasına ilişkin belgenin üç yıldan eski olmaması ve Suudi Arabistan’a giriş yapılan tarihten en az 10 gün öncesine ait olması istenmektedir. Umre ve Hac mevsiminde Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı meningokoksik menenjit aşısının serotip A, C,Y ve W135'i içermesini şart koşmuştur. Bunun nedeni ise 2000 ve 2001 yıllarında tüm dünyada W135 serotipi ile oluşan olguların sayılarının artmasıdır. ABD’de Hac’a gitmeden önce bu dörtlü aşı ile aşılanmak resmi bir öneri durumundadır. Buna ek olarak endemik veya hiperendemik bölgelerden dönenlerde taşıyıcıların yüksek oranda olması nedeniyle sağlıklı ve aşılı geri dönenlerle yakın temas edenler arasında az sayıda hastalık olgularının görülmesi sebebiyle bu yakın temaslıların da aşılanması önerilmektedir. Seyahat edecek kişiler ülkelerinden hareket etmeden en az 10 gün önce aşılanmalıdırlar (1). Günümüzde, A, C, Y ve W-135 serogruplarına karşı çeşitli tipte meningokok aşıları mevcuttur. Kısa bir süre önce serogrup B aşısı (Bexsero, Novartis) geliştirilerek 2013 yılında Avrupa İlaç Ajansı tarafından ruhsatlanmıştır (2). Böylece Serogrup X dışında diğer önemli serogruplar için çeşitli aşılar geliştirilmiştir. Ülkemizde konjuge meningokok aşısı olarak Menveo (Novartis) üst yaş sınırı olmaksızın ruhsatlandırılmıştır. Konjuge aşıların taşıyıcılığı önlediği ve tekrarlanan dozlarda koruyuculuğun azalmasına neden olmadığı düşünülmektedir. Türkiye’de yapılan bazı çalışmaların ışığında ülkemizden hac ve umre ziyaretine gideceklere konjuge aşı yapılması planlanmış olup, bu şekilde yurtdışından ülkemize meningokok taşınmasının engellenmesi amaçlanmaktadır (3). Bivalan aşılar A ve C serogruplarına karşı korurlarken tetravalan aşılar A, C, Y ve W-135 serogruplarına karşı korurlar. Bu aşılar iki yaşından itibaren kullanılabilirler, en az üç yıl süreyle koruma sağlarlar ve etkinlikleri %85-100 civarındadır. Epidemiler sırasında risk altındaki popülasyonların yaygın şekilde aşılanmaları için de önerilirler. Ülkemizde bulunan bir diğer aşı (Mencevax,GSK) ACWY suşlarını içeren tetravalan bir aşıdır.
Epidemik meningokoksik hastalıkla ilgili özel risk grupları kesin olarak belirlenmemiş olmakla birlikte bazı kişileri yüksek riskli kişiler kapsamında değerlendirmek mümkündür. Anatomik veya fonksiyonel dalak yokluğu ve kompleman sistemi bozuklukları olan kişilerin yeterli antikor cevaplarını sağlayabilmek için tetravalan meningokok aşısı ile rutin aşılanmaları önerilir. Bunun yanı sıra meningokokla enfekte kişilerin akrabaları ve onlarla yakın temas içinde olanlar, endemik bölgeye seyahat edenler, askeri birlikler ve özellikle yurtlarda yaşayacak olan üniversite öğrencileri ile ilk yıl kolej öğrencilerinin de aşılanması öneriler arasında yer almaktadır. Ülkemizde askerlik görevini yapan erler ve hacca giden erişkinler tetravalan aşı ile aşılanmaktadır.
Meningokok aşılamasıyla ilgili olarak ACIP’in 2013 önerileri şu şekildedir:
Asplenisi olan veya kalıcı kompleman eksikliği olan kişilere konjuge quadrivalan (MCV4) aşının en azından iki ay arayla yapılması önerilmektedir.
HIV ile enfekte kişilerin de iki doz aşılanması önerilmektedir.
Rutin olarak meningokoklarla çalışan mikrobiyologlar, askeri personel ve meningokokal enfeksiyonun endemik olduğu bölgelere seyahat eden kişilerin tek doz aşılanması önerilmektedir.
Daha önce aşılanmamış olan ve yurtta kalan 16-21 yaş arasındaki öğrencilerin aşılanması da önerilmektedir.
Yaşı 55 ve daha genç olanlarda MCV4 tercih edilirken 56 ve daha üzerinde olanlarda meningokokal polisakkarid aşı (MPSV4) tercih edilmelidir. Altta yatan riskli durumları devam eden kişilerde önceden MCV4 veya MPSV4 aşılarının hangisiyle aşılanmış olurlarsa olsunlar her beş yılda bir MCV4 rapeli önerilmektedir (3).
KAYNAKLAR
1)Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) Recommended Immunization Schedule for Adults Aged 19 Years and Older — United States, 2013
http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/
http://www.cdc.gov/mmwr/
2) Bexsero, meningococcal group B vaccine (rDNA, component, adsorbed),EMA/755874/2012, EMEA/H/C/002333.EPAR summary for the public.
3) Ceyhan M. and Dinleyici E.C. The dynamic and changing epidemiology of meningococcal disease at the countrybased level: the experience in Turkey. Expert Rev Vaccines 2012;11:515-518.